Birkebeiner

De Birkebeiners of Birkebeiner-partij was de naam voor één van de rebellerende partijen in Noorwegen in de periode van de Noorse burgeroorlogen die duurde van (1130-1217).

Tijdens de periode van de burgeroorlogen waren er talloze elkaar overlappende conflicten op variërende schaal en intensiteit. De achtergrond van deze conflicten was de onduidelijke Noorse wet die de troonopvolging regelde, de sociale omstandigheden in die tijd en de strijd tussen kerk en koning.

Er waren twee hoofdstromingen die (eerst nog naamloos of onder andere namen bekend stonden) als de Bagli-partij (de groepering die voornamelijk het bisdom Oslo en de adel rond het Oslofjord vertegenwoordigde) en de Birkebeiner-partij (de groepering die voornamelijk de boerenstand en landmannen vertegenwoordige) bekend zouden worden. Hun voorman was meestal een troonpretendent van de partij in kwestie om zo op deze wijze te proberen de macht in Noorwegen te verkrijgen. De Birkebeiners, die meestal de overhand zouden hebben, zou uiteindelijk in 1217 de machtsstrijd winnen toen hun kandidaat Haakon IV alleenheerser werd in Noorwegen.

In 1174 werd de partij gegroepeerd rondom de troonpretendent Øystein Møyla. De naam is ontleed aan de benaming die hun tegenstanders hun toebedeelden; omdat zij hun schoeisel uit pure armoede van ´birkebein´ (´berkenschors´) maakten. Ondanks de oorspronkelijke negatieve betekenis voor hun, zouden de Birkebeiners de naam voor hun zelf blijven hanteren nadat ze in 1184, middels Sverre Sigurdsson, de koningsmacht zouden verwerven. De partij is ontstaan uit groeperingen die als doel hadden om koning Magnus V van Noorwegen en zijn vader jarl Erling Skakke af te zetten.

Geleerden hebben achteraf aangenomen dat de Birkebeiner-partij als machtspartij kon ontstaan door de snelle toename van de statenloze ´markamenn´ (´grensmannen´) wie zich vestigden langs de Zweedse grens en overleefden door plundering en het beroven van de daar wonende rijke bewoners. Het was deze wetloze bevolking die de voornaamste achterban van de Birkebeiners zouden vormen. Het is echter twijfelachtig of hun leiders ook armelui waren die berkenschorsen schoeisel droegen.

De Birkebeiner leiders kwamen voornamelijk uit Trøndelag, een gebied waar de sociale spanningen niet zo merkbaar waren, en hun motief was alleen maar om onder de steeds wisslende overheersing van de Viken en Vestlandet uit te komen. De machthebbende Trønder families waren simpel gezegd in de steek gelaten door hun edelmannen in het zuiden, die zich hadden verbonden aan de jarl van Vestland, Erling Skakke, in het midden van de 12e eeuw. In de vroege 1160-er jaren had Erling Skakke de controle in Viken en het bisdom Nidaros (Trøndelag) overgenomen en had vervolgens zijn, nog minderjarige, zoon Magnus (V) Erlingsson tot koning gemaakt. De groeperingen die hun steun aan hen verleende zouden zich in 1196 (rond Inge Magnusson) in de Bagli-partij verenigen.

De tegenstanders van de Birkebeiners hebben onder andere onder de namen Lendsmenn (met Sigurd Slembe ), Heklungs (met Magnus Erlingsson), Kuvlungs (met Jon Kuvlung) en Øyskjeggs (met Sigurd Magnusson) gestreden.

Na dat eerst de Viken overwinningen wisten te boeken, keerde het tij voor de Birkebeiners toen Sverre Sigurdsson op het toneel verscheen en beweerde een zoon van koning Sigurd Munn te zijn. Sverre zocht en vond steun bij de Zweedse jarl Birger Brosa die, na aanvankelijke aarzeling, een leger naar Sverre stuurde. Een zoon van Birger Brosa, Filip Birkersson zou jarl onder Sverre worden.

Onder Sverres leiding werd de Birkebeiner-partij gereorganiseerd en ongewenste manschappen werden kordaat uit de partij gezet. Het leger zou meer en meer gaan bestaan uit huursoldaten uit Zweden en Engeland.

Al in 1177 werd Sverre als koning gekozen door zijn aanhangers, maar zijn macht reikte in werkelijkheid niet verder dan de grenzen van de streek Trøndelag en er waren twee veldslagen, in 1179 (waarbij jarl Erling Skakke werd gedood) en in 1184 (waarbij Magnus (V) Erlingsson werd gedood), voor nodig voordat de oppositie was verslagen en hij formeel als koning van Noorwegen kon worden gekozen.

Het Birkebeinse politieke beleid was een voortzetting van het door jarl Erling Skakkes in gang gezette centralisatie van Noorwegen. Hun leiding zocht geen sociale ommekeer maar alleen het verplaatsen van de centrale macht naar hun hoofdplaats Nidaros in Trøndelag.

In 1202 zou Sverre van Noorwegen overlijden. Hij was er in geslaagd het grootste gedeelte van Noorwegen onder controle te krijgen. Alleen in Østerdalen was de Bagli-partij nog oppermachtig. De dood van Sverre verminderde de macht van de Birkebeiners. Zijn opvolger Haakon Sverresson stierf begin 1204 en Guttorm Sigurdsson halverwege 1204 en zijn opvolger Inge (II) Bårdsson zou tot 1217 regeren.

De Birkebeiners wisten, ondanks de korte regeerperioden van hun koningen, tenminste in Trøndelag en afwisselend in Bergen hun macht te behouden. In 1208 kwam er een vredesakkoord tot stand met de, in 1207 opvolger van Erling Steinvegg, Bagli-koning Filippus Simonsson die inhield dat de Bagli´s Inge Bårdsson als koning erkenden en dat Filippus de macht (als jarl) in Oppland en Viken zou behouden. Beiden zouden in 1217 komen te overlijden.
Na de dood van Inge II zou Haakon (IV) Håkonsson, een buitenechtelijke zoon van Haakon III die na zijn dood werd geboren, de Birkebeiner koning worden en deze zou de alleen heerschappij weten te bewerkstelligen.

De redding van Haakon Håkonsson, verbeeld door Knud Bergslien 1869
Dit had niet kunnen plaatsvinden als de Bagli-groepering in 1206 er in geslaagd was om Haakon (IV) (die in Varteig wat onder controle van de Bagli´s stond was geboren) gevangen te nemen. Maar een groepje strijders van de Birkebeiners konden met de jonge Haakon vluchten naar het hof van koning Inge II Brådsson in Nidaros. Tijdens hun tocht kwamen ze in een sneeuwstorm terecht en alleen de twee sterkste strijders, Torstein Skevla en Skjervald Skrukka, konden de reis op hun ski's, met het kind in hun armen, vervolgen. Zij brachtten de jonge erfgenaam in veiligheid.

Een prachtig verhaal natuurlijk, er zullen mensen zijn die weten wat de reden kan zijn dat ik dit plaats. De anderen die het willen weten zullen nog even geduld moeten hebben. Binnenkort zal ik dit verder toelichten.